مسعود اظهر؛ بازیگر پنهان در ژئوپلیتیک تنش میان هند و پاکستان

یکی از مهم‌ترین این بازیگران، مولانا مسعود اظهر، رهبر گروه جیش محمد است؛ چهره‌ای که در دهه‌های اخیر به ابزاری در جنگ نیابتی میان پاکستان و هند بدل شده و نقشی مستقیم در تحریک درگیری‌های مرزی و امنیتی ایفا کرده است.
۱. پیشینه و سوابق مسعود اظهر
مسعود اظهر متولد سال ۱۹۶۸ در بهاول‌پور پاکستان است. او در یک خانواده مذهبی دیوبندی پرورش یافت و تحصیلات خود را در مدرسه دینی “دارالعلوم بنوری تاون” کراچی به پایان رساند. در دهه ۱۹۹۰ به افغانستان و کشمیر سفر کرد و به عنوان یکی از چهره‌های جهادی فعال در سازمان حرکت‌المجاهدین شناخته شد.
در سال ۱۹۹۴، توسط نیروهای هندی در کشمیر دستگیر شد. اما در سال ۱۹۹۹، به دنبال ربایش هواپیمای هندی (IC-814) توسط گروهی اسلام‌گرا و انتقال آن به قندهار تحت کنترل طالبان، دولت هند با خواسته ربایندگان موافقت کرد و مسعود اظهر را آزاد ساخت. پس از بازگشت به پاکستان، وی گروه جیش محمد (Army of Muhammad) را تأسیس کرد که به سرعت به یکی از خطرناک‌ترین گروه‌های تروریستی منطقه بدل شد.
۲. جیش محمد و سیاست جنگ نیابتی پاکستان
گروه جیش محمد، با حمایت‌ عناصر در درون نهادهای امنیتی پاکستان به‌ویژه ISI، به عنوان ابزاری برای جنگ نیابتی در کشمیر مورد استفاده قرار گرفت. حملات انتحاری، بمب‌گذاری‌ها، ترور نیروهای امنیتی و اقدامات خرابکارانه در کشمیر هند، از تاکتیک‌های اصلی این گروه بوده‌اند. از جمله اقدامات برجسته جیش محمد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
حمله به پارلمان هند (2001): که باعث افزایش شدید تنش نظامی میان دو کشور شد.
حمله به پایگاه هوایی پاتهانکوت (2016)
حمله انتحاری پولواما (2019): که به کشته‌شدن بیش از ۴۰ نظامی هندی انجامید و زمینه‌ساز حمله هوایی هند به خاک پاکستان شد.
۳. نقش ژئوپلیتیکی مسعود اظهر در بی‌ثبات‌سازی منطقه
الف) ابزار فشار بر هند
مسعود اظهر، به عنوان یک عامل غیردولتی با پشتوانه شبه‌دولتی، نقشی حیاتی در افزایش هزینه‌های امنیتی و نظامی هند ایفا کرده و دولت هند را وادار به اتخاذ سیاست‌های سخت‌گیرانه در کشمیر کرده است.
ب) تهدید امنیت هسته‌ای جنوب آسیا
در منطقه‌ای که دو قدرت هسته‌ای حضور دارند، هرگونه حمله تروریستی می‌تواند به درگیری مستقیم نظامی با خطر تشدید به جنگ هسته‌ای منجر شود. اقدامات جیش محمد در سال‌های اخیر بارها هند و پاکستان را به آستانه جنگ سوق داده است.
ج) بسترساز افراط‌گرایی منطقه‌ای
ارتباط جیش محمد با طالبان، القاعده و دیگر شبکه‌های جهادی، باعث توسعه شبکه‌های افراط‌گرایی از افغانستان تا کشمیر، و از آسیای مرکزی تا جنوب شرق آسیا شده است.
۴. پیامدهای بین‌المللی و فشارهای دیپلماتیک
اقدامات مسعود اظهر نه‌تنها امنیت منطقه را تهدید کرده، بلکه پاکستان را نیز در معرض فشارهای فزاینده بین‌المللی قرار داده است. هند بارها تلاش کرده تا مسعود اظهر را در فهرست تروریست‌های جهانی سازمان ملل قرار دهد که در نهایت در سال ۲۰۱۹، با تغییر موضع چین، این اقدام موفقیت‌آمیز بود.
علاوه بر آن، فعالیت‌های گروه‌های وابسته به او از جمله دلایل اصلی قرار گرفتن پاکستان در لیست خاکستری گروه ویژه اقدام مالی (FATF) بوده است.
نتیجه‌گیری
مسعود اظهر نه‌تنها یک رهبر گروه تروریستی بلکه یک مهره کلیدی در بازی بزرگ امنیتی جنوب آسیا است. وی با بهره‌گیری از حمایت‌های پنهان، ایدئولوژی افراطی، و ارتباطات فرامرزی، در کشاندن هند و پاکستان به آستانه جنگ، دامن‌زدن به افراط‌گرایی و تهدید امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی نقش محوری داشته است. شناخت، مهار و مدیریت تهدیداتی از این دست، نیازمند راهبردهای هوشمندانه در سطح منطقه‌ای و جهانی است.