پرتاب بومی «ناهید ۲» از شرق روسیه؛ ایران به‌دنبال جای پا در مدار زمین‌آهنگ

به گزارش تجارت پرس به نقل از  ایسنا، در افقی که چشم‌ها به آسمان دوخته شده‌اند و نگاه‌ها مسیر ستارگان را دنبال می‌کنند، نام «ناهید» بر مدار زمین نقش بسته است و در فضای رقابتی فضایی، ایران با پرتاب موفق «ناهید ۲» در تلاش است تا به بازیگری جدی و هدفمند در مسیر دستیابی به مدارهای بلند زمین‌آهنگ (GEO) تبدیل شود.ناهید-2 ماهواره‌ای کوچک اما پرمأموریت است که آمده تا گامی بزرگ برای تحقق رؤیای ارتباط مستقل، آزمون فناوری‌های بومی و تثبیت توانایی فضایی کشور بردارد. این مأموریت که از دل پژوهشگاه فضایی در تعامل با متخصصان داخلی و تکیه بر توان دانش‌بنیان‌ها به واقعیت پیوست، راه را برای آینده‌ای روشن‌تر در مدارهای بلندتر باز کرد.

پرتاب موفق ماهواره مخابراتی و تحقیقاتی «ناهید- ۲» را می‌توان یکی از گام‌های استراتژیک ایران برای ورود به عرصه پیشرفته فناوری فضایی و توسعه زیرساخت‌های مخابراتی در مدار زمین‌آهنگ (GEO) دانست؛ مسیری که با طراحی و ساخت داخلی این ماهواره توسط پژوهشگاه فضایی ایران، به کمک سازمان فضایی و شرکت‌های دانش‌بنیان هموار شد.

سری ماهواره‌های «ناهید» با هدف توسعه محموله‌های مخابراتی برای استقرار در مدار زمین‌آهنگ تعریف شده‌اند. در همین راستا، «ناهید-۲» با طراحی معماری مخابراتی پیشرفته‌ای که دارد، این قابلیت را فراهم کرده تا کاربران در داخل کشور ـ به شرط قرار داشتن در میدان دید ماهواره ـ بتوانند به کمک تجهیزات قابل حمل، به تبادل داده با یکدیگر بپردازند؛ امری که تحولی اساسی در ارتباطات امن و مستقل داخلی محسوب می‌شود.

از LEO تا GEO؛ مسیر پرچالش ایران در فضا

فناوران این پروژه با اشاره به جایگاه ماهواره‌ها در سه مدار اصلی زمین یعنی مدار پایین (LEO)، مدار میانی (MEO) و مدار زمین‌آهنگ (GEO) گفت: برای رسیدن به GEO و استقرار ماهواره عملیاتی در این ارتفاع، نیازمند تجربیات گسترده و فناوری‌های گوناگونی هستیم؛ بنابراین ابتدا باید در مدارهای پایین‌تر، زیرسیستم‌ها و فناوری‌ها مورد تست و اعتبارسنجی قرار گیرند.

در این راستا، «ناهید-۲» با وزن حدود ۱۲۰ کیلوگرم و ابعاد ۶۰ در ۶۰ سانتی‌متر، به‌عنوان ماهواره‌ای آزمایشی طراحی و ساخته شد تا زیرساخت‌های فنی موردنیاز برای استقرار ماهواره‌های GEO را فراهم کند.

از جمله مهم‌ترین مأموریت‌ها و کاربردهای این ماهواره می‌توان به توسعه و آزمون فناوری‌های کلیدی ارتباطی در باند KU، تست انتقال مداری و پیشرانش شیمیایی، تعیین موقعیت مستقل از GPS، سنجش و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، تست زیرسیستم‌های مختلف ماهواره در مدار، برقراری ارتباط هم‌زمان میان دو نقطه در دید ماهواره و ارسال داده به‌صورت ایمن میان ایستگاه‌های زمینی و مرکز کنترل اشاره کرد.

وزن این ماهواره  ۱۱۰ تا ۱۲۰ کیلوگرم و ابعاد آن ۶۰×۶۰ سانتی‌متر (مدل مکعبی شکل) است که برای مدار پایین زمین (LEO) با ارتفاع حدود ۵۰۰ کیلومتر و شیب مداری ۵۶ درجه تعریف شده است. عمر مفید ناهید-2 حداقل ۲ سال و کنترل وضعیت آن سه‌محوره با دقت حدود ۱ تا ۳ درجه RMS تعریف شده است.

وضعیت فنی ناهید-۲

پیشرانش ماهواره-2 تراسترهای گاز گرم برای اصلاح مدار تا ۵۰ کیلومتر و پیشران تک‌ماده‌ای با رانش یک نیوتن است که دارای ۴ تراستر اصلی و ۴ رزرو است.

اهداف کلیدی و فرعی مأموریت ناهید-2 را به این شرح می‌توان اعلام کرد:

در بخش اهداف کلان، آزمون سیستم‌های موقعیت‌یابی و کنترل وضعیت، انتقال مداری، توسعه ارتباطات باند KU و نیز پشتیبانی از تماس هم‌زمان تا ۲۵۴ کاربر در دستور کار قرار گرفته است. از سوی دیگر، توسعه سیستم‌های کنترل توان، مدیریت داده و ارتباطات دوطرفه نیز در قالب اهداف فرعی دنبال می‌شود.

پرتاب موفق از شرق روسیه

پس از چند ماه تأخیر، سرانجام «ناهید ۲» در تاریخ ۳ مرداد ۱۴۰۴ (۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵) با موفقیت از پایگاه فضایی «وستوچنی» روسیه توسط موشک سایوز به فضا پرتاب شد. این مأموریت بخشی از پروژه‌ای چندماهواره‌ای بود که در کنار آن، ماهواره‌های روسی یونیسفر و حدود ۱۸ ماهواره از کشورهای مختلف دیگر نیز به فضا ارسال شدند.

پرتاب ناهید ۲ نه‌تنها به‌عنوان دستاوردی مهم در صنعت هوافضای ایران شناخته می‌شود، بلکه نخستین گام عملی برای دستیابی به ماهواره‌های مخابراتی عملیاتی در مدار زمین‌آهنگ است. با تحقق این پروژه، ایران موفق شده زیرساخت‌های فنی موردنیاز برای طراحی و پرتاب ماهواره‌های بزرگ‌تر GEO را تا حد قابل توجهی به‌دست آورد.

همکاری فضایی ایران و روسیه

ایران تاکنون حداقل پنج پرتاب ماهواره‌ای با کمک روسیه داشته است که به این شرح بیان می شود:

پرتاب‌های ماهواره‌ای مشترک ایران و روسیه:

۱-ماهواره سینا

اولین ماهواره ایرانی، در سال ۲۰۰۵ با موشک روسی Kosmos‑3M از پایگاه Plesetsk روسیه پرتاب شد. سینا‑۱ اولین ماهواره ایران بود که در سال ۲۰۰۵ با پرتاب از پایگاه فضایی پلِسِتسک در شمال روسیه به فضا فرستاده شد. این ماهواره به سفارش ایران و توسط شرکت روسی Polyot ساخته شد و به‌عنوان یک ماهواره تحقیقاتی برای تصویربرداری، مانیتورینگ بلایای طبیعی و ارتباطات عمل می‌کرد.

وزن آن حدود ۱۶۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم بود و در مدار پایین زمین (LEO) با مدار خورشیدهمزمان (Sun‑synchronous) قرار گرفت (ارتفاع حدود ۶۸۰ تا ۷۰۰ کیلومتر، انحراف مداری ۹۸٫۱۸ درجه). ایران در آن زمان اعلام کرد اگرچه ساخت ماهواره توسط روسیه انجام شده، اما هدف اصلی آن تأمین نیازهای ملی ایران از جمله پایش منابع، کشاورزی، بلایای طبیعی و بهبود ارتباطات بود.

۲-ماهواره خیام

خیام، ماهواره تصویربرداری زمین (۶۵۰ کیلوگرم)، در ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ از پایگاه بایکونور ( Baikonur) قزاقستان با موشک روسی Soyuz‑2.1b به فضا فرستاده شد.A

سازمان فضایی ایران تأیید کرده تمام سیستم‌های ماهواره خیام به‌درستی فعال هستند و داده تلومتری نخستین‌بار طی حدود ۹۰ دقیقه پس از پرتاب دریافت شد که نشان‌دهنده قرارگیری موفق بر مدار برنامه‌ریزی‌شده و عملکرد بدون خطا است. ماهواره خیام روزانه حدود ۴ بار بر فراز آسمان ایران عبور می‌کند. در این عبورها، تبادلات داده و فرمان با ایستگاه‌های زمینی انجام می‌شود.

از اواسط سال ۲۰۲۳، خیام به‌طور منظم تصاویر ماهواره‌ای را برای پایش کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست، مدیریت بحران (به‌ویژه سیلاب)، کنترل مرزها و سایر مصارف مرتبط در اختیار دارد، به گونه ای که سازمان فضایی ایران روند تجاری‌سازی تصاویر و داده‌های جمع‌آوری شده را آغاز کرده است. این داده‌ها برای سازمان‌ها و بخش خصوصی مانند وزارت کشاورزی، حفاظت محیط‌زیست، صنایع معدنی و دیگر نهادهای دولتی و صنعتی کاربرد دارد.

۳ـ پارس-۱

ماهواره Pars‑1 ماهواره پژوهشی ۱۳۴ کیلوگرمی است که ۲۹ بهمن ۱۴۰۲ از پایگاه وستوچنی (Vostochny) روسیه با موشک Soyuz‑2.1b پرتاب شد. ماهواره پارس-۱ یکی از پیشرفته‌ترین ماهواره‌های سنجش از دور ایران است که با هدف تصویربرداری و جمع‌آوری داده‌های زمین‌شناسی، کشاورزی و مدیریت بحران طراحی و ساخته شده است.

تصویربرداری چندطیفی از سطح زمین، ثبت تصاویر در سه طیف: نور مرئی، مادون قرمز نزدیک و مادون قرمز حرارتی، پایش محیط‌زیست و منابع طبیعی، بررسی پوشش گیاهی، منابع آب، فرسایش خاک و جنگل‌زدایی،  کاربرد در مدیریت بحران‌ها، ارزیابی خسارات ناشی از سیل، زلزله، آتش‌سوزی جنگل‌ها و خشکسالی، نقشه‌برداری و اطلاعات ژئوماتیک، بهبود نقشه‌های ملی و تحلیل داده‌های مکانی و پایش مرزهای جغرافیایی و سواحل ایران از جمله ماموریت‌های پارس-1 به شمار می‌رود.

۴-ماهواره‌های کوثر و هدهد

هدهد و کوثر دو ماهواره ایرانی (یکی تصویربرداری با وضوح بالا و دیگری ارتباطات) که در ۱۴ آبان ۱۴۰۳ از پایگاه وستوچنی (Vostochny) با موشک Soyuz‑2.1 به فضا رفتند. این دو، نخستین ماهواره‌های تولید شرکت خصوصی ایرانی بودند.

۵-ماهواره ناهید-۲

ناهید-۲ ماهواره مخابراتی ایران که صبح امروز از پایگاهی در شرق روسیه (احتمالاً Vostochny) با موشک سایوز پرتاب شد؛ ماموریتی مهم برای دستیابی ایران به مدار زمین‌آهنگ.

این پرتاب‌ها توسط موشک‌های روسی (معمولاً Soyuz‑2.x) و از پایگاه‌های فضایی روسیه یا قزاقستان انجام شده‌اند. برخی از این ماهواره‌ها، همچون کوثر و هدهد توسط بخش خصوصی ایران تولید شده‌اند و تجربه جدیدی در تاریخ فضایی کشور به‌شمار می‌روند.